اختلالات روانی: سفری به اعماق ذهن
اختلال روانی (Mental disorder) یا بیماری روانی (Mental illness)به گروهی از اختلالات گفته میشود که با تأثیر بر الگوهای فکری، عاطفی و رفتاری ، باعث ایجاد ناراحتی برای فرد مبتلا یا ایجاد ناتوانی در وی میشوند. این اختلالات، از خفیف تا شدید متغیر بوده و میتوانند در هر سنی و در هر فردی رخ دهند. با پیشرفت علم روانشناسی و روانپزشکی، درک ما از اختلالات روانی نیز افزایش یافته است و امروزه درمانهای مؤثری برای بسیاری از این اختلالات وجود دارد..
در تعریف کلی از اختلالات روان میتوان عنوان نمود: یک اختلال روانی که به عنوان بیماری روانی، یک وضعیت منفی سلامت روان، یا یک اختلال روانپزشکی نیز نامیده می شود، یک الگوی رفتاری یا ذهنی است که باعث ناراحتی یا اختلال قابل توجه در عملکرد شخصی می شود. یک اختلال روانی همچنین با یک اختلال بالینی قابل توجه در شناخت، تنظیم عاطفی یا رفتار فرد، اغلب در یک زمینه اجتماعی مشخص می شود.
چنین اختلالاتی ممکن است به صورت دوره های منفرد رخ دهد، ممکن است پایدار باشد، یا ممکن است عود کننده و فروکش کننده باشد. انواع مختلفی از اختلالات روانی وجود دارد، با علائم و نشانه هایی که به طور گسترده ای بین اختلالات خاص متفاوت است، که در ادامه به معرفی آنها میپردازیم. اختلال روانی یکی از جنبه های سلامت روان است.
تاریخچه اختلالات روانی
تاریخچه اختلالات روانی بسیار گسترده است. اجداد ما در قرنهای گذشته معتقد بودند که اختلال روانی ناشی از عملکرد نیروهای ماورا طبیعی و جادویی مانند ارواح شرور و شیاطین است. در آن دوران، درمان این اختلالات نیز به صورت جنگیری انجام میشد.
۱. یونان باستان
تاریخچه اختلالات روانی به یونان باستان باز میگردد. در آن دوران، اختلالات روانی ناشی از اختلال در کارکرد بدن افراد تلقی میشد و برای درمان، به معابدی که الهه سلامت و تندرستی (هایجیا) قرار داشت میرفتند و عبادت میکردند. مطالعات تخصصی در یونان توسط بقراط (پدر علم پزشکی) آغاز شد. او اهمیت مغز را در پیدایش اختلالات درک کرده و درمانهایی مانند استراحت، استحمام و رژیم غذایی را رواج داد.
۲. نظریات افلاطون و ارسطو
پیروان بقراط، مانند افلاطون و ارسطو، نیز در این زمینه نظریاتی را بیان کردند. افلاطون رفتار پریشان را ناشی از تعارضات درونی بین هیجان و عقل میدانست و بر اهمیت قدرت فکر و عقل تأکید میکرد. ارسطو عدم تعادل مزاجهای چهارگانه (صفرا، سودا، دم و بلغم) را مسبب ایجاد اختلالات روانی میدانست.
۳. تحولات قرن هجدهم
در طول تاریخ، برخوردهای غیر انسانی با مبتلایان به اختلالات روانی رایج بود. اما در قرن هجدهم، پزشک فرانسوی به نام فیلیپ پینل جنبشی را به راه انداخت. او با روشی جدید و رفتاری توأم با مهربانی زنجیر را از پای بیماران روانی باز کرد و شکنجه و تنبیه را برای بیماران منع کرد. روش او بسیار گسترده و جهانشمول بود و یکی از تأثیرگذارترین افراد در تاریخ روانپزشکی شناخته شد.
۴. طبقهبندی بیماران روانی
پینل همچنین طبقهبندی جدیدی از بیماران روانی ارائه داد و وراثت و تأثیرات محیط را دو دلیل اصلی برای ابتلا به اختلالات روانی بیان کرد. او با ارائه شیوهای جدید با عنوان درمان اخلاقی، توانست علائم برخی بیماران را کاهش دهد.
۵. پیشرفتهای اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم
در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، سرعت تغییرات و پیشرفت در زمینه اختلالات روانی افزایش یافت. اصطلاح اسکیزوفرنی، به معنای روانگسیختگی، برای نخستین بار ابداع شد. در این اختلال، عملکرد مغز مختل میشود و فرد توانایی تشخیص واقعیت و تخیل را از دست میدهد.
۶. شوک الکتریکی و فروید
شوک الکتریکی به عنوان یک درمان روانپزشکی معرفی شد. در این روش، دستگاهی به بیمار متصل میشود و با ایجاد تشنج و شوک برقی، عملکرد همه سلولهای مغز تحت تأثیر قرار میگیرد. زیگموند فروید، یکی از اولین روانشناسان و بنیانگذار متدی جدید به نام روانکاوی بود. او خودآگاه و ناخودآگاه را تعریف کرد و ریشه بسیاری از مشکلات را ناشی از تعارضات زمان کودکی میدانست.
۷. تحولات در دوران جنگ جهانی
در طی جنگ جهانی و بعد از آن، درمانهای جدیدی مانند رواندرمانیهای کوتاهمدت معرفی شد. همچنین، روانکاوی که اعتقاد داشت همه افراد افکار، خاطرات و احساسات در ناخودآگاه دارند، به میدان آمد. شناخت درمانی نیز به عنوان روشی جدید و کوتاهمدت که به تغییر افکار ناکارآمد میپردازد، وارد این حوزه شد.
۸. انقلاب داروها
به موازات پیشرفتهای روانشناسی، کشف و تولید داروهای مناسب برای بیماران، انقلابی در درمان اختلالات روانی محسوب میشود.
علل بروز اختلالات روانی
علم روانشناسی دلایل بسیاری را برای بروز انواع بیماری روانی بیان کردهاست، اما هر نوع بیماری روانی برآیند عوامل محیطی، خانوادگی، ژنتیک و در نهایت خواست و اراده فرد میباشد. در این بین آموزشهایی که فرد در طی زندگی خود از طریق خانواده، دوستان، مدرسه، محیط کار دیدهاست، نقش فوقالعادهای بر شکلگیری اختلالهای روانی او دارد. امروزه، ساکنان کلانشهرها به نسبت شهرهای حاشیهای و روستاها بسیار بیشتر در معرض ابتلا به انواع بیماریهای روحی روانی هستند
برخی از مهمترین عوامل عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی: برخی از اختلالات روانی، دارای پایه ژنتیکی قوی هستند.
- عوامل محیطی: رویدادهای استرسزا، سوء استفاده، تروما و مشکلات خانوادگی، میتوانند خطر ابتلا به اختلالات روانی را افزایش دهند.
- عوامل روانی: سبکهای ناسالم مقابله با استرس، افکار منفی و باورهای نادرست، میتوانند به بروز اختلالات روانی کمک کنند.
- عوامل بیولوژیکی: اختلالات در عملکرد مغز، عدم تعادل مواد شیمیایی مغز و تغییرات در ساختار مغز، میتوانند باعث بروز اختلالات روانی شوند.
انواع اختلالات روانی
امروزه کتاب راهنمای تشخیصی بیماری های روانی تحت عنوان مشهور DSM-5 که نسخه جدیدتری از کتاب های راهنمای روانپزشکی انجمن روانپزشکی آمریکا یعنی DSM-1 تا DSM-4 بود به همه متخصصین روانپزشکی و روانشناسان جهان کمک شایانی در جهت تشخیص انواع اختلالات روانی کرده است.
DSMمخفف عبارت Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders است.
لیست زیر علی رغم دربرنداشتن همه اختلالات روانی، دربردارنده شماری از مهم ترین دسته های اختلالات توصیف شده در دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) است. این آخرین نسخه کتابچه راهنمای تشخیصی DSM-5 است که در ماه مه 2013 منتشر شد.
اختلالات تکوین عصبی
اختلالات تکوین عصبی از جمله مواردی هستند که به طور معمول در دوران نوزادی، کودکی یا بزرگسالی تشخیص داده می شوند. این اختلالات روانی شامل موارد زیر است:
- کم توانی ذهنی
- تأخیر کلی رشد
- اختلالات ارتباطی
- اختلال طیف اوتیسم
- اختلال بیش فعالی- کمبود توجه (ADHD)
اختلال دو قطبی و اختلالات مرتبط
تشخیص اختلال دو قطبی با وجود تغییر در خلق و خو و همچنین تغییر در فعالیت و سطح انرژی صورت می گیرد. این اختلال اغلب شامل تغییرات احساسی بین حالت های سرخوشی و دوره های افسردگی است. چنین حالت های سرخوشی می تواند به عنوان شیدایی یا نیمه شیدایی تشخیص و اعلام شود.
- شیدایی
- دوره های افسردگی
اختلالات اضطرابی
اختلالات اضطرابی مواردی هستند که با ترس بیش از حد و مداوم، نگرانی، اضطراب و اختلالات رفتاری مرتبط با آن تشخیص داده می شوند. ترس واکنش احساسی به یک تهدید است، چه آن تهدید واقعی باشد وچه تصور شود. اضطراب پیش بینی تهدیدی است که ممکن است در آینده روی دهد. انواع اختلالات اضطرابی عبارتند از:
- اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
- آگورافوبیا (ترس از مکان های شلوغ)
- اختلال اضطراب اجتماعی
- فوبیا های خاص
- اختلال هراس (پانیک)
- اختلال اضطراب جدایی
اختلالات مربوط به استرس
ضربه روحی و اختلالات ناشی از عوامل استرس زا قرار گیری در معرض یک واقعه استرس زا یا آسیب زا را شامل می شوند. اختلالات موجود در این گروه عبارتند از:
- اختلال استرس حاد
- اختلالات سازگاری
- اختلال دلبستگی واکنشی
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
اختلالات گسستگی
اختلالات گسستگی اختلالات روانشناختی هستند که منجر به گسست یا وقفه در جنبه های آگاهی، از جمله هویت و حافظه می شود.
- آمنزیای گسسته (فراموشی تجزیه ای)
- اختلال هویت تجزیه ای
- اختلال شخص زدایی – واقعیت زدایی
اختلالات روان تنی
این دسته از اختلالات که پیش از این با عنوان اختلالات سوماتوفرم از آن ها یاد می شد، در حال حاضر به عنوان علائم جسمی و اختلالات مرتبط شناخته می شوند. اختلالات روان تنی گروهی از اختلالات روانشناختی هستند که علائم جسمی واضحی که ممکن است دلیل جسمی قابل تشخیصی نداشته باشد را دربر می گیرند.
- اختلال علائم جسمانی
- اختلال اضطراب بیماری
- اختلال تبدیلی
- اختلال ساختگی
اختلالات تغذیه ای
اختلالات تغذیه ای با نگرانی های وسواسی در مورد وزن و الگو های تغذیه ای مخرب که دارای تأثیر منفی بر سلامت روح و جسم هستند، خود را نشان می دهند.
- بی اشتهایی عصبی
- پر اشتهایی عصبی
- اختلال نُشخوار
- اختلال پایکا (Pica)
- اختلال پر خوری افراطی
اختلالات خواب
اختلالات خواب شامل وقفه هایی در الگو های خواب هستند که منجر به پریشانی و تأثیر بر عملکرد روز می شوند. از جمله اختلالات خواب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پاراسومنیا
- اختلال بی خوابی
- اختلال پرخوابی
- سندرم پا های بی قرار
- نارکولپسی (حمله ی خواب)
- اختلالات خواب مربوط به تنفس
اختلال هاي ایذایی
اختلالات کنترل تکانه ای، مواردی هستند که با ناتوانی در کنترل احساسات و رفتار ها همراه اند و منجر به آسیب به خود یا دیگران می شوند. این مشکلات همراه با کنترل عاطفی و رفتاری، با اقدامات منجر به نقض حقوق دیگران مانند از بین بردن اموال یا تجاوز فیزیکی و یا مواردی که با هنجار های اجتماعی، دولتی و قانونی مغایرت دارند، مشخص می شوند. شماری از اختلالات کنترل تکانه ای شامل موارد زیر هستند:
- کلپتومنیا (جنون دزدی)
- پایرومانیا (جنون آتش افروزی)
- اختلال انفجاری متناوب
- اختلال سلوک
- اختلال نا فرمانی مقابله جویانه
اختلالات افسردگی
اختلالات افسردگی نوعی اختلال خلقی است که وضعیت های متعددی را در بر می گیرد. همه این وضعیت ها با وجود حالات غم، پوچی یا تحریک پذیر همراه با علائم جسمی و شناختی مشخص می شوند. این اختلالات از نظر طول دوره، زمان یا علت احتمالی از یکدیگر متمایز اند.
- اختلال بی نظمی خلقی اخلال گر
- اختلال افسردگی مداوم (دیستمی)
- اختلال دیسفوریای پیش از قاعدگی
- اختلال افسردگی ناشی از مواد/ دارو
- اختلال افسردگی ناشی از دیگر شرایط پزشکی
- اختلال افسردگی عمده (اختلال افسردگی ماژور)
- دیگر اختلالات افسردگی یا اختلال افسردگی نامشخص
اختلالات مرتبط با مصرف مواد
اختلالات مرتبط با مواد، مواردی هستند که مصرف و سوء مصرف مواد مختلف مانند کوکائین، متامفتامین، تریاک و الکل را شامل میشوند. این اختلالات ممکن است بیماری های ناشی از مواد مانند مسمومیت، ترک، بروز جنون، اضطراب و هذیان را در بر گیرد. از جمله این اختلالات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال قمار
اختلالات عصب شناختی
اختلالات عصب شناختی با وجود نقص در عملکرد شناختی خود را نشان می دهد. این اختلالات افرادی که در بدو تولد یا اوایل زندگی دارای اختلال شناختی هستند را شامل نمی شوند. انواع اختلالات شناختی عبارتند از:
- دلیریوم (روانآشفتگی)
- اختلالات عصب شناختی
اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی بیماری روانی مزمنی است که تفکر، احساس و رفتار فرد را تحت تأثیر قرار می دهد.
اختلالات وسواسی- جبری
اختلالات وسواسی- جبری و اختلالات مرتبط با آن دسته ای از بیماری های روانی است که موارد زیر را شامل می شوند:
- اختلال وسواس فکری (OCD)
- اختلال خود زشت انگاری
- اختلال احتکار
- تریکوتیلومانیا (اختلال کندن مو)
- اختلال کندن پوست
- اختلال وسواسی-جبری و اختلالات مرتبط ناشی از مواد / دارو
- اختلال وسواسی-جبری واختلالات مرتبط ناشی از وضعیت های پزشکی دیگر
اختلالات شخصیتی
اختلالات شخصیتی با الگوی پایدار افکار، احساسات و رفتار های ناهنجار که می تواند بروز اختلال جدی در روابط و دیگر حوزه های زندگی را در پی داشته باشد، مشخص می شوند. انواع اختلالات شخصیتی عبارتند از:
- اختلال شخصیت ضد اجتماعی
- اختلال شخصیت دوریگزین یا اجتنابی
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال شخصیت وابسته
- اختلال شخصیت نمایشی
- اختلال شخصیتی خودشیفته
- اختلال شخصیت وسواسی-جبری
- اختلال شخصیت پارانوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
شایعترین اختلالات روانی
شایعترین اختلالات روانی، عبارتند از:
- افسردگی: افسردگی، یک اختلال خلقی شایع است که با احساس غمگینی، بیعلاقگی، خستگی و تغییرات در اشتها و خواب مشخص میشود.
- اختلال اضطراب فراگیر: اختلال اضطراب فراگیر، یک اختلال اضطرابی شایع است که با احساس نگرانی و اضطراب بیش از حد و مداوم در مورد مسائل مختلف زندگی مشخص میشود.
- اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD): OCD، یک اختلال اضطرابی است که با افکار مزاحم و تکرارشونده (وسواس) و رفتارهای تکراری (اجبار) برای کاهش اضطراب همراه است.
- اختلال هراس: اختلال هراس، یک اختلال اضطرابی است که با حملات ناگهانی و شدید اضطراب مشخص میشود.
- اختلال شخصیت مرزی: اختلال شخصیت مرزی، یک اختلال شخصیتی است که با ناپایداری در روابط بین فردی، احساسات و خودپنداره مشخص میشود.
تشخیص اختلال روانی
تشخیص اختلالات روانی بسیار متفاوت از بیماری های جسمانی می باشد. برای بیماری های جسمانی معمولا انواع روش های تشخیصی آزمایشگاهی وجود دارد، اما اختلالات روانی را در آزمایشگاه و با گرفتن نمونه خون نمی توانند تشخیص دهند.
روش عمده تشخیص، سنجش و ارزیابی روانی می باشد که توسط متخصصین این حوزه رخ میدهد. ابزار های سنجشی که متخصصان برای تشخیص به کار می گیرند اعم از:
مشاهده: متخصصان از طریق مشاهده میتوانند برخی نشانه های اختلال را در فرد پیدا کرده و سرنخ هایی برای تشخیص گذاری تعیین کنند. مشاهده روش بسیار مناسبی برای تشخیص اختلالات کودکان مانند اختلال بیش فعالی و اختلال سلوک می باشد.
مصاحبه تشخیصی : مصاحبه نیز فرایندی است که در آن متخصص از طریق سوالات مشخصی که میپرسد میتواند به علامتها و نشانههای اختلال دست پیدا کرده و از طریق آن اطلاعات لازم برای تشخیص را حاصل کند.
آزمون های روانی : آزمون های روانی ابزارهایی هستند که مشاهده و مصاحبه را تکمیل میکنند و در فرایند تشخیص گذاری میتوانند درستی تشخیص را افزایش دهند
درمان اختلالات روانی
درمان اختلالات روانی بسته به نوع اختلال و شدت آن میتواند شامل موارد زیر باشد:
- رواندرمانی: رواندرمانی به فرد کمک میکند تا افکار، احساسات و رفتارهای خود را شناسایی کرده و آنها را تغییر دهد.
- دارودرمانی: داروها میتوانند به کاهش علائم برخی اختلالات روانی کمک کنند.
- درمانهای مکمل: برخی از درمانهای مکمل مانند مدیتیشن و یوگا نیز میتوانند به بهبود علائم اختلالات روانی کمک کنند.
روان درمانی
درمان های روانشناختی انواع گسترده ای از درمان ها هستند که تاثیر زیادی در درمان اختلالات دارند و متخصصان سیستم روان از آن ها استفاده می کنند. این درمان ها اعم از:
- رویکرد رفتاری
- رویکرد شناختی
- رویکرد روانکاوی
- رویکرد انسان گرایانه یا پدیدار شناختی
- و…
دارو درمانی
زمانی که نارسایی های دستگاه عصبی یا اختلالات ژنتیکی مسئول ایجاد اختلالات روانی باشند، برای درمان آن ها از طیف وسیعی از داروها استفاده می شود. دارو درمانی یک درمان زیستی می باشد. دارو ها همیشه توسط روانپزشک تجویز شده و تاثیر قابل ملاحظه ای بر علل زیستی اختلالات روانی دارد و در بهبود وضعیت فرد بسیار موثر است.
درمان های دیگری که ممکن است گاهی به کار رود اعم از:
نوروفیدبک: نوروفیدبک روشی برای کنترل یا اصلاح امواجی می باشد که به مغز فرستاده می شود. درمانگر در این روش، با تغییر امواج الکتریسیته مغزی، به فرد کمک میکند که در شرایط مختلف، چگونه امواج ناهنجار را به حالت هنجار و خود تنظیمی تبدیل کند.
بیوفیدبک: بیوفیدبک روشی است که به فرد می آموزد تا عملکرد های طبیعی بدن مانند ضربان قلب را کنترل کند.
الکتروشوک درمانی: در طی این درمان بیمار تحت بیهوشی خفیف، یک جریان الکتریکی ضعیف را روی جمجمه دریافت میکند که باعث تشنج میشود. تشنج با تغییر در ترکیب بعضی مواد شیمیایی مغز باعث بهبود نشانه های بعضی مشکلات روانپزشکی میشود. این درمان کم خطر و بدون درد می باشد.
اهمیت تشخیص و درمان به موقع
تشخیص و درمان به موقع اختلالات روانی بسیار مهم است. اگر اختلال روانی درمان نشود، میتواند بر کیفیت زندگی فرد و روابط او با دیگران تأثیر منفی بگذارد. همچنین، برخی از اختلالات روانی میتوانند منجر به عوارض جدی مانند خودکشی شوند.
نتیجهگیری
اختلالات روانی، بیماریهای شایعی هستند که بر زندگی میلیونها نفر در سراسر جهان تأثیر میگذارند. با این حال، با پیشرفت علم و توسعه درمانهای مؤثر، بسیاری از افراد مبتلا به اختلالات روانی میتوانند زندگی سالم و پرباری داشته باشند. مهمترین نکته در درمان اختلالات روانی، مراجعه به موقع به متخصص سلامت روان است.
سؤالات متداول
- اختلال روانی چیست؟ اختلال روانی به وضعیتی گفته میشود که در آن فرد از نظر شناختی، احساسی یا رفتاری دچار ناهنجاری شده و این وضعیت منجر به اختلال در عملکرد روزمره فرد میشود.
- آیا اختلال روانی قابل درمان است؟ بله، بسیاری از اختلالات روانی با ترکیبی از رواندرمانی، دارودرمانی و روشهای مکمل قابل درمان هستند.
- چه عواملی میتوانند باعث بروز اختلال روانی شوند؟ عوامل ژنتیکی، محیطی، روانی و بیولوژیکی میتوانند منجر به بروز اختلال روانی در افراد شوند.
- آیا اختلال روانی فقط در بزرگسالان رخ میدهد؟ خیر، اختلالات روانی میتوانند در هر سنی از نوزادی تا سالمندی بروز کنند و محدود به گروه سنی خاصی نیستند.
- علائم اختلال روانی چیست؟ علائم اختلال روانی بسته به نوع اختلال متفاوت است، اما برخی از علائم عمومی شامل تغییرات در خلق و خو، رفتارهای غیرعادی و مشکلات در تمرکز و حافظه هستند.
- چگونه اختلال روانی تشخیص داده میشود؟ تشخیص اختلال روانی توسط متخصصان سلامت روان از طریق مشاهده، مصاحبه و آزمونهای روانی انجام میشود.
- آیا داروها میتوانند در درمان اختلال روانی مؤثر باشند؟ بله، داروها میتوانند به کاهش علائم برخی از اختلالات روانی کمک کرده و روند درمان را تسریع کنند.
- آیا اختلال روانی ارثی است؟ برخی از اختلالات روانی میتوانند دارای پایه ژنتیکی باشند، اما عوامل محیطی و روانی نیز نقش مهمی در بروز این اختلالات دارند.
- چگونه میتوان از ابتلا به اختلال روانی پیشگیری کرد؟ حفظ سبک زندگی سالم، مقابله مؤثر با استرس، و مراجعه به موقع به متخصصان سلامت روان میتواند خطر ابتلا به اختلال روانی را کاهش دهد.
- آیا اختلال روانی میتواند منجر به خودکشی شود؟ بله، برخی از اختلالات روانی مانند افسردگی شدید میتوانند خطر خودکشی را افزایش دهند و به همین دلیل درمان به موقع بسیار مهم است.
- آیا رواندرمانی در درمان اختلال روانی مؤثر است؟ بله، رواندرمانی یکی از مؤثرترین روشها در درمان اختلال روانی است که به فرد کمک میکند تا افکار و رفتارهای خود را اصلاح کند.
- چرا تشخیص به موقع اختلال روانی مهم است؟ تشخیص به موقع اختلال روانی میتواند از پیشرفت علائم جلوگیری کند و فرد را به زندگی سالم و موفق بازگرداند.